Άγγελος (1982)

Αγγλικός Τίτλος: Angel
Κατηγορία: Δράμα, Έγκλημα
Σκηνοθεσία: Γιώργος Κατακουζηνός
Σενάριο: Γιώργος Κατακουζηνός
Πρωταγωνιστούν: Μιχάλης Μανιάτης, Διονύσης Ξάνθος, Κατερίνα Χέλμη, Βασίλης Τσάγκλος
Μουσική: Σταμάτης Σπανουδάκης
Φωτογραφία: Τάσος Αλεξάκης
Μοντάζ: Αριστείδης Καρύδης-Fuchs
Χώρα Παραγωγής: Ελλάδα
Χρώμα: Έγχρωμη
Διάρκεια: 114 min

Ο Άγγελος (Μιχάλης Μανιάτης) είναι ένας εικοσάχρονος ομοφυλόφιλος που εργάζεται ως υπάλληλος κοσμηματοπωλείου. Το οικογενειακό περιβάλλον που ζει ο νεαρός, είναι μίζερο και εχθρικό. Ο πατέρας του αλκοολικός, η μάνα του πρώην πόρνη και η αδελφή του ανήμπορη σε αναπηρικό καροτσάκι.
Όταν θα γνωρίσει τον Μιχάλη (Διονύσης Ξάνθος) θα τον ερωτευθεί παράφορα και θα συγκατοικήσει μαζί του, ξεφεύγοντας έτσι από την προβληματική οικογένειά του.
Ο Μιχάλης όμως, έχει άλλα σχέδια για τον άβγαλτο και συνεσταλμένο σύντροφό του. Τον φέρνει επαφή με τραβεστί και τον ωθεί να φορά γυναικεία ρούχα, μέχρι που στο τέλος, τον πείθει να βγει στο πεζοδρόμιο. Ο Άγγελος πιστεύοντας ότι με έντονο μακιγιάζ, σέξι γυναικεία ρούχα και ψηλοτάκουνες γόβες, γίνεται πιο ποθητός στον αγαπημένο του, δεν φέρνει καμία αντίρρηση ενώ παράλληλα, βγάζει αρκετά χρήματα ώστε να ζήσουν οι δυο τους την ζωή που ονειρεύονται.
Σταδιακά όμως η κατάσταση θα αλλάξει καθώς, ο ανυποψίαστος Άγγελος βυθίζεται όλο και πιο βαθειά στο βούρκο της νύχτας ενώ ταυτόχρονα η σχέση του με τον αγαπημένο του εραστή, οδηγείται σε αδιέξοδο. Θα συλληφθεί από την αστυνομία, θα εκδιωχθεί από το στρατό που υπηρετεί την στρατιωτική του θητεία και θα εξευτελιστεί σαν άνθρωπος σε πολλές περιπτώσεις.
Έτσι, δεν θα αργήσει να έρθει για τον Άγγελο η στιγμή της επανάστασης και η αντιστροφή των ρόλων θύτη-θύματος...

Μια ταινία πραγματικός καταπέλτης για τα δεδομένα της ελληνικής κοινωνίας την εποχή που γυρίστηκε.
Είναι η πρώτη ελληνική ταινία που ασχολήθηκε με το θέμα της ομοφυλοφιλίας και περιείχε πρωτόφαντες για το ελληνικό κοινό εικόνες, ομοφυλοφιλικών περιπτύξεων. Επίσης παρουσιάζει από μια διαφορετική πλευρά την νυχτερινή ζωή στην Αθήνα την δεκαετία του ’80, απεικονίζοντας λεπτομερώς κακόφημες πιάτσες, τραβεστί, και νταβατζήδες, κάνοντας εμφανή διαχωρισμό στους ενεργητικούς και παθητικούς ομοφυλόφιλους, αναλύοντας παράλληλα, ολόκληρο το πλαίσιο αντιμετώπισης αυτής της τόσο σκληρής πραγματικότητας, από την “αδαή” κοινωνία της εποχής.
Το σενάριό της βασίστηκε σε αληθινά γεγονότα και πιο συγκεκριμένα, στην ολέθρια ερωτική σχέση του 19χρονου ναύτη Χρήστου Ρούσσου με τον 22χρονο επίσης ναύτη, Ανέστη Παπαδόπουλο· μια σχέση η οποία οδήγησε στη δολοφονία του δεύτερου στις 7 Απριλίου 1976 και στην καταδίκη του πρώτου σε ισόβια κάθειρξη.
Αμέσως μετά την προβολή της ταινίας, ο Χρήστος Ρούσσος, μέσα από την φυλακή, κατέθεσε αίτηση ασφαλιστικών μέτρων υποστηρίζοντας ότι το σενάριο αλλοίωνε πολλά από τα γεγονότα που πραγματικά συνέβησαν. Ο Ρούσσος αποφυλακίστηκε το 1990, με απονομή χάριτος που του δόθηκε, από τον τότε Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας, Κωνσταντίνο Καραμανλή. Ο ίδιος, αρκετά χρόνια αργότερα, παραδέχτηκε ότι η ταινία υπήρξε ο κύριος λόγος της μεταστροφής της κοινής γνώμης και κατ’ επέκταση την μετρίαση της ποινής του, για το έγκλημα που διέπραξε.

Η σκηνοθεσία του Γιώργου Κατακουζηνού, πέρα από την τόλμη και τον ρεαλισμό, δεν έχει να επιδείξει κάτι το ιδιαίτερο. Ο πρωτοπόρος Έλληνας δημιουργός, έδωσε όλη του την μέριμνα στην παρουσίαση της ωμής αλήθειας και στις ερμηνείες των δύο πρωταγωνιστών του.
Ο τριαντάχρονος, πρωτοεμφανιζόμενος τότε, Μιχάλης Μανιάτης, ερμηνεύει τον πολύ δύσκολο ρόλο του Άγγελου, με σοβαρότητα και μετρημένη θηλυπρέπεια· μια εικόνα που απέχει πολύ από αυτήν που είχαμε συνηθίσει να βλέπουμε μέχρι τότε, στην προϊστορία της ερμηνείας ομοφυλοφίλων στον Ελληνικό κινηματογράφο. Τα εκφραστικά μέσα που χρησιμοποιεί ο ηθοποιός είναι ελάχιστα, και κύρια χαρακτηριστικά στην συνολική του εικόνα είναι, το παγερό του πρόσωπο, το συνεχώς διαταραγμένο βλέμμα του,  οι αργές, νωχελικές του κινήσεις  και τα χαμηλόφωνα, μετρημένα λόγια του. Ο συνδυασμός όλων αυτών  μαρτυρούν την εικόνα ενός ευγενικού, ντροπαλού, ευαίσθητου και τρυφερού νέου άνδρα. (Κάπου αναφέρεται ότι για την εκπαίδευση του Μιχάλη Μανιάτη πάνω σ’ αυτόν τον τόσο ιδιαίτερο ρόλο, επιστρατεύτηκε ο διάσημος ηθοποιός Anthony Hopkins. Δυστυχώς όμως, αυτή είναι μια πληροφορία που δεν μπορώ να επιβεβαιώσω αν είναι αληθινή).
Στην αντίπερα όχθη, ο νεότατος Διονύσης Ξάνθος (μόλις 24 χρονών), ερμηνεύει άψογα τον ενεργητικό ομοφυλόφιλο και η αρρενωπή εμφάνισή του, ανταποκρίνεται τέλεια στον χαρακτήρα του μάγκα, εραστή-προαγωγού.
Στους υπόλοιπους ρόλους συναντάμε τον Βασίλη Τσάγκλο, ως μέθυσος πατέρας του Άγγελου, την Κατερίνα Χέλμη ως μητέρα, την Ελένη Κούρκουλα ως αδελφή, τον Γιώργο Μπάρτη, και την εξαιρετική Μαρία Αλκαίου που υποδύεται σχεδόν εξπρεσιονιστικά, την αλλοπαρμένη γιαγιά του Άγγελου.
Τέλος, αναφορά πρέπει να γίνει και στην πολύ όμορφη μουσική επένδυση, του Σταμάτη Σπανουδάκη, η οποία συμβάλλει στην ήδη βαριά και μελαγχολική ατμόσφαιρα της ταινίας.

Προτού ακόμα ξεκινήσουν τα γυρίσματα της ταινίας, είχαν προκληθεί μία σειρά από αντιδράσεις. Αρχικά το σενάριο απορρίφθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και χρειάστηκε στη συνέχεια η συνεδρίαση της πενταμελούς επιτροπής του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, ώστε η ταινία εν τέλει να χρηματοδοτηθεί.
Η πρεμιέρα του «Άγγελου» έγινε στις 15 Οκτωβρίου του 1982, μέσα σε κλίμα έντονων αλυσιδωτών αντιδράσεων και διαμαρτυριών. Οι απόψεις των ειδικών και του Τύπου υπήρξαν άκρως διφορούμενες, με άλλους να εξυμνούν την ταινία και άλλους να την επικρίνουν έντονα.
Πιθανότατα αυτός να ήταν και ο κύριος λόγος της σημαντικής εισπρακτικής της επιτυχίας, αγγίζοντας στην πρώτη της προβολή, μόνο στους κινηματογράφους της Αθήνας και του Πειραιά, τα 300 χιλιάδες εισιτήρια, αριθμός εξαιρετικά μεγάλος αν ληφθεί υπ' όψιν τόσο το θέμα της ταινίας, όσο και η συνολική κάμψη που αντιμετώπιζε την εποχή εκείνη ο ελληνικός κινηματογράφος.

Η ταινία διαγωνίσθηκε στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης το 1982 και απέσπασε τα βραβεία Καλύτερης Ταινίας, Σεναρίου και Α’ Ανδρικού Ρόλου για τον Μιχάλη Μανιάτη.
Διαγωνίσθηκε επίσης, στο Φεστιβάλ των Καννών το 1983 έχοντας αρνητική αντιμετώπιση από τους θεατές, ενώ συμμετείχε και στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Ρότερνταμ.
Προβλήθηκε σε αρκετές μεγάλες πόλεις του εξωτερικού όπου κι εκεί οι τελικές εντυπώσεις υπήρξαν διφορούμενες. Αναφέρεται δε, ότι την πιο αρνητική αντιμετώπιση την δέχθηκε μετά την προβολή της στο Σικάγο, όπου ομοφυλοφιλικές οργανώσεις, δεν δέχθηκαν την ταύτιση ομοφυλόφιλου-δολοφόνου.
Σήμερα, 30 και πλέον χρόνια από την δημιουργία της και την σαφή πλήρη αλλαγή της αντιμετώπισης των πραγμάτων και των δεδομένων της εποχή μας πάνω στο ευαίσθητο αυτό θέμα, η θέαση της ταινίας ενδείκνυται κυρίως για “ιστορικούς” και λιγότερο για ψυχαγωγικούς σκοπούς, χωρίς βέβαια να αμφισβητείται η οποιαδήποτε καλλιτεχνική ή εικαστική της ομορφιά και αξία.