Spartacus (1960)

Ελληνικός Τίτλος: Σπάρτακος
Κατηγορία: Περιπέτεια, Ιστορική
Σκηνοθεσία: Stanley Kubrick
Σενάριο: Howard Fast (Μυθιστόρημα), Dalton Trumbo (Προσαρμογή Σεναρίου)
Πρωταγωνιστούν: Kirk Douglas, Laurence Olivier, Jean Simmons, Peter Ustinov, Charles Laughton, John Gavin, Tony Curtis
Μουσική: Alex North
Φωτογραφία: Russell Metty
Μοντάζ: Robert Lawrence
Χώρα Παραγωγής: ΗΠΑ
Χρώμα: Έγχρωμη
Διάρκεια: 184 min (theatrical) / 197 min (1991 restored)

Το σενάριο της ταινίας βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα του αμερικανού συγγραφέα Howard Fast, που κυκλοφόρησε το 1951 και είναι εμπνευσμένο από την ιστορική φυσιογνωμία του Σπάρτακου και τα γεγονότα της εξέγερσης των σκλάβων στην Ρώμη, το 71π.Χ. Την προσαρμογή του κειμένου για την μεγάλη οθόνη ανέλαβε ο Dalton Trumbo. Ένας εκ των βασικών παραγωγών της ταινίας είναι ο πρωταγωνιστής της Kirk Douglas, ο οποίος αρχικά είχε αναθέσει την σκηνοθεσία στον Anthony Mann. Όμως, από την πρώτη κιόλας εβδομάδα των γυρισμάτων, οι δύο άνδρες είχαν σοβαρές διαφωνίες με αποτέλεσμα το σκηνοθετικό εγχείρημα να περάσει στα χέρια του μοναδικού Stanley Kubrick, ο οποίος και κατάφερε να σκηνοθετήσει με χαρακτηριστική αρτιότητα αυτό το μεγαλεπήβολο εγχείρημα.

Ρώμη, 73π.Χ. Ο Σπάρτακος, ένας σκλάβος από την Θράκη που έχει μεγαλώσει στα κάτεργα, μεταφέρεται από τη Λιβύη σε μία σχολή εκπαίδευσης μονομάχων στην Ιταλία. Εκεί συναντά την Βαρίνια, μια όμορφη σκλάβα από τη Βρετανία, και ερωτεύονται. Όταν η εκπαίδευση του Σπάρτακου έχει σχεδόν ολοκληρωθεί, ένας Ρωμαίος στρατηγός, ο Κράσσος, επισκέπτεται την σχολή  και απαιτεί να παρακολουθήσει μια μονομαχία μέχρι θανάτου. Για την μονομαχία αυτή επιλέγονται ο Σπάρτακος και ένας Αιθίοπας πολεμιστής. Ο Αιθίοπας αναδεικνύεται νικητής αλλά αρνείται να σκοτώσει τον Σπάρτακος. Τότε ο Κράσσος τον σκοτώνει.
Λίγο αργότερα, αγανακτισμένος ο Σπάρτακος με τις συνθήκες τις οποίες βιώνουν αυτός και οι σύντροφοί του καλεί τους μονομάχους σε εξέγερση. Η εξέγερση στέφεται με επιτυχία και οι σκλάβοι δραπετεύουν στα βουνά όπου με αρχηγό τους τον Σπάρτακο οργανώνουν ένα μικρό στρατό.
Το νέο αυτό γίνεται γνωστό σε ολόκληρη την Ρωμαϊκή αυτοκρατορία και έτσι πολλοί σκλάβοι θέλουν να πολεμήσουν δίπλα στον Σπάρτακο, διεκδικώντας την ελευθερία τους. Στις πρώτες μάχες με τα ρωμαϊκά στρατεύματα οι σκλάβοι αναδεικνύονται νικητές.
Εν τω μεταξύ στη Ρώμη, η διχόνοια ανάμεσα στα μέλη της Συγκλήτου αυξάνεται συνεχώς λόγω της επανάστασης των σκλάβων, και ο φιλόδοξος Κράσσος αναζητεί μια ευκαιρία για να καταλάβει την εξουσία...

Ο «Spartacus» είναι μια εξαιρετικά ακριβή παραγωγή αφού το συνολικό της κόστος έφτασε το ποσό των 12 εκατομμυρίων δολαρίων. Τα μεγαλειώδη σκηνικά, οι χιλιάδες κομπάρσοι με τα αντίστοιχα κοστούμια, και η λαμπρότητα, είναι τα στοιχεία εκείνα που την χαρακτηρίζουν και της δίνουν τον τίτλο της μεγαλύτερης επικής παραγωγής όλων των εποχών.
Το καστ απαρτίζεται από μια πλειάδα αστέρων της εποχής, από τους οποίους ξεχωρίζουν οι: Kirk Douglas ως Σπάρτακος, Laurence Olivier ως Κράσσος, Jean Simmons ως Βαρίνια, Peter Ustinov, Charles Laughton, John Gavin, Tony Curtis και άλλοι. Όλοι τους δίνουν το καλύτερό τους εαυτό, ερμηνεύοντας τους ρόλους υπέροχα, με την ανάλογη υποκριτική στόφα που απαιτείται σε τέτοιου είδους ταινίες.
Όλες οι εικόνες του «Σπάρτακου» είναι υπέροχες, οι σκηνές των μαχών μεγαλειώδεις και άκρως ρεαλιστικές χωρίς ίχνος ψηφιακής παρέμβασης, οι διάλογοι εξαιρετικοί, ενώ επική είναι και η μουσική του Alex North, που επενδύει την ταινία. Τέλος, η φωτογραφία του Russell Metty είναι εκπληκτική, αναδεικνύοντας με μοναδικό τρόπο τα θεαματικά σκηνικά και κοστούμια.

Στην ταινία παρουσιάζεται όλη η μεγαλοπρέπεια της αρχαίας Ρώμης και ταυτόχρονα, η ωμότητα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας· τότε που η ανθρώπινη ζωή δεν είχε καμία αξία και οι αλυσοδεμένοι σκλάβοι είχαν μεταχείριση χειρότερη από ζώα και εκτελούσαν όλες τις σκληρές δουλειές. Γίνεται σχολιασμός των ηθών και των εθίμων της εποχής, του συστήματος εξουσίας που επικρατούσε, και υπάρχουν και αναφορές για την διαφθορά, τις συνωμοσίες, και τις πολιτικές και στρατιωτικές διαμάχες ανάμεσα των κυβερνώντων.
Επίσης στην ταινία υπάρχει μια εμφανή αναφορά στις ομοφυλοφιλικές σχέσεις, μέσα από τη φιλία ενός συγκλητικού (Laurence Olivier) με τον υπηρέτη του (Tony Curtis). Αυτή δε, ίσως και να είναι η πρώτη αναφορά σε αυτό το θέμα, στην ιστορία του κινηματογράφου.
Όταν ο «Σπάρτακος» έκανε πρεμιέρα στις αμερικανικές αίθουσες, τον Οκτώβριο του 1960, έγινε δέκτης πυρών από τους συντηρητικούς και κατηγορήθηκε ότι η εξιστόρηση της εξέγερσης των σκλάβων έχει ως στόχο, τον παραλληλισμό με την τότε αμερικανική πολιτική πραγματικότητα. Στο στόχαστρο κυρίως βρέθηκε ο σεναριογράφος Dalton Trumbo, ο οποίος στο παρελθόν είχε κατηγορηθεί στους κύκλους του Χόλυγουντ, ως κομουνιστής.

Η εισπρακτική επιτυχία της ταινίας υπήρξε τεράστια, σημειώνοντας έσοδα μόνο στην αγορά των ΗΠΑ, 60 εκατομμύρια δολάρια.
Επίσης, γνώρισε και μεγάλη καλλιτεχνική επιτυχία αφού το 1961, βρέθηκε στην απονομή των Βραβείων Όσκαρ να διεκδικεί 6 αγαλματίδια στις κατηγορίες, Β’ Ανδρικού Ρόλου (Peter Ustinov), Φωτογραφίας, Καλλιτεχνικής Διεύθυνσης, Κοστουμιών, Μοντάζ και Μουσικής. Τελικά κατάφερε να διακριθεί στις τέσσερεις πρώτες κατηγορίες, ενώ την ίδια χρονιά κέρδισε μία Χρυσή Σφαίρα (καλύτερης ταινίας) και είχε και μία υποψηφιότητα στα βραβεία BAFTA.
Σήμερα η ταινία φέρει τον χαρακτηρισμό μιας μνημειώδους ιστορικής υπερπαραγωγής και βρίσκεται στις πρώτες θέσεις, στις λίστες με τις αντίστοιχες, κορυφαίες παραγωγές τους είδους της.