Rebel Without a Cause (1955)

Ελληνικός Τίτλος: Επαναστάτης Χωρίς Αιτία
Κατηγορία: Δράμα
Σκηνοθεσία: Nicholas Ray
Σενάριο: Stewart Stern, Irving Shulman
Πρωταγωνιστούν: James Dean, Natalie Wood, Sal Mineo
Μουσική: Leonard Rosenman
Φωτογραφία: Ernest Haller
Μοντάζ: William Ziegler
Χώρα Παραγωγής: ΗΠΑ
Χρώμα: Έγχρωμη
Διάρκεια: 111 min

O δεκαεπτάχρονος Jimmy Stark (James Dean) και η οικογένειά του, μετακομίζουν σε ένα προάστιο του Λος Άντζελες. Βασική αιτία αυτής της μετακόμισης είναι η κατ’ εξακολούθηση ανάρμοστη συμπεριφορά του νεαρού  Jimmy, που είχε σαν αποτέλεσμα την αποβολή του από το προηγούμενο σχολείο που φοιτούσε. Οι γονείς του πιστεύουν ότι αλλάζοντας ο ατίθασος γιος τους περιβάλλον και παρέες, θα συνετιστεί και η κατάσταση θα αλλάξει προς το καλύτερο. Η περίεργη συμπεριφορά όμως του νέου, οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αδιαφορία που δείχνουν οι δικοί του για εκείνον καθώς και στις συνεχείς συγκρούσεις που δημιουργούνται μεταξύ τους. Αυτό που εξωθεί πιο πολύ τον Jimmy είναι το γεγονός ότι ο πατέρας του (Jim Backus) δεν είναι σε θέση να αντιδράσει ενάντια στην αυταρχική μητέρα του (Ann Doran).
Λίγες μέρες μετά τη μετακόμισή τους, ο νεαρός καταλήγει μεθυσμένος στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής. Εκεί ο Jimmy θα έχει την πρώτη του επαφή με την Judy (Natalie Wood), ένα συνομήλικό του κορίτσι με ανεξέλεγκτη συμπεριφορά και τον νεαρότερο Plato (Sal Mineo).
Την επομένη οι τρεις νέοι θα ξανασυναντηθούν στο σχολείο. Η Judy είναι μέλος μιας δημοφιλούς παρέας στην οποία “αρχηγός” είναι ο Buzz (Corey Allen) ενώ ο Plato είναι μόνος του, έχοντας απορριφτεί από τους συνομήλικούς του.
Ο Jimmy και ο Buzz θα έρθουν σε αντιπαράθεση και θα δώσουν ραντεβού το ίδιο βράδυ για μια κόντρα με τα αυτοκίνητά τους. Κατά την διάρκεια της κόντρας όμως, ο Buzz σκοτώνεται πέφτοντας σε μια χαράδρα. Αμέσως όλοι οι παρευρισκόμενοι τρέχουν για να αποφύγουν την αστυνομία. Ο Jimmy, μαζί με την Judy και τον Plato, κρύβονται σε μια εγκαταλελειμμένη έπαυλη...

Η ιδέα για το σενάριο της ταινίας βασίζεται εν μέρει στο βιβλίο “Rebel Without a Cause: The Hypnoanalysis of a Criminal Psychopath” που γράφτηκε το 1944 από τον ψυχίατρο Robert Lindner και περιείχε αναφορές σε αληθινά περιστατικά. Η κινηματογραφική εταιρία Warner Bros αγόρασε τα δικαιώματα του βιβλίου το 1947, με σκοπό την δημιουργία μιας ταινίας βασισμένη σε αυτό. Μετά από αρκετές αποτυχημένες προσπάθειες πολλών σεναριογράφων, ο Stewart Stern έγραψε ένα κατάλληλο σενάριο και ο Irving Shulman έκανε την προσαρμογή για την μεγάλη οθόνη. Ουσιαστικά από το βιβλίο του Lindner, πέρα από την γενική ιδέα, χρησιμοποιήθηκαν κάποια ονόματα χαρακτήρων και ο τίτλος του.
Την σκηνοθεσία ανέλαβε ο Nicholas Ray, ο οποίος με την σειρά του έδωσε στην ιστορία τού Stern μια περαιτέρω ανάπτυξη. Επικεντρώνοντας στα πρόσωπα των τριών πρωταγωνιστών του, εκφράζει με εξαιρετικό τρόπο τα προβλήματα των νέων, αναλύοντας τα συναισθηματικά τους αδιέξοδα, και εστιάζοντας στην έλλειψη επικοινωνίας μεταξύ αυτών και των γονιών τους, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στο αγεφύρωτο χάσμα που υπάρχει ανάμεσά τους τονίζοντας παράλληλα, ότι ο «Επαναστάτης» του τίτλου, δεν ήταν και τόσο «αναίτιος».
Ο Ray κατάφερε να μεταφέρει στην οθόνη όλο το κλίμα της εποχής και περιγράφοντας ένα περιστατικό που συνέβη σε μια αμερικάνικη γειτονιά με μια μικρή μερίδα ανθρώπων, σκιαγραφεί μια ολόκληρη γενιά και μαζί τους, μια ολόκληρη χώρα.
Η αφήγηση του είναι απόλυτα γραμμική με γρήγορο ρυθμό και το ενδιαφέρον του θεατή παραμένει αμείωτο έως το τέλος της ταινίας καθώς, οι σκηνές ρομαντισμού, περιπέτειας και αγωνίας, εναλλάσσονται διαρκώς.
Τέλος, για το συνολικά όμορφο αποτέλεσμα συμβάλλουν στα μέγιστα, η πολύ καλή έγχρωμη φωτογραφία του Ernest Haller, και η μουσική επένδυση του Leonard Rosenman.

Ίσως βέβαια ο «Επαναστάτης Χωρίς Αιτία» να μην είχε χαρακτηρισθεί ποτέ ως ταινία κλασική, διαχρονική κλπ, αν για τους κεντρικούς ρόλους είχε γίνει διαφορετική επιλογή προσώπων.
Κορυφαίος φυσικά ο James Dean στον ρόλο του Jimmy (αρχικός υποψήφιος για τον ρόλο ήταν ο Marlon Brando), με την εκπληκτική ερμηνεία του δίνει σάρκα και οστά στο όραμα κάθε επαναστατημένου νέου που ζει στα όρια της αυτοκαταστροφής, ξεδιπλώνοντας ένα τεράστιο υποκριτικό ταλέντο το οποίο διαχειρίζεται με απόλυτη σύνεση, χωρίς υπερβολές και ίχνη μελοδραματισμού. Η φιγούρα του: τζιν, δερμάτινο κόκκινο σακάκι, άσπρο T-shirt και ένα τσιγάρο να κρέμεται από το χείλη του, παραμένει μια από τις πιο ιστορικές, κλασικές, και ανεξίτηλες εικόνες, στην ιστορία της 7ης Τέχνης.
Η γλυκύτατη 17χρονη τότε Natalie Wood, στον πρώτο της “σοβαρό” και μη παιδικό ρόλο, είναι εξαιρετικά καλή υποδυόμενη την Judy, μια ανήσυχη έφηβη που οι γονείς της δεν μπορούν να την αντιμετωπίσουν ούτε ως παιδί ούτε ως γυναίκα. Στις σκηνές της κορύφωσης στο εγκαταλελειμμένο σπίτι, με υπεραρκετή ωριμότητα, λειτουργεί ως μητέρα αλλά και ως αφοσιωμένη σύζυγος, απέναντι στους άλλους δύο νεαρούς φίλους της.
Στο ρόλο του μικρότερου της παρέας, ο Sal Mineo, υποδύεται τον χαρακτήρα του Plato ακριβώς έτσι όπως πρέπει· συνεσταλμένος και ντροπαλός, στηρίζει την ερμηνεία του πάνω στις αντιδράσεις που προκαλεί η προσωπικότητά του στους άλλους δυο ήρωες. Θαυμάζει και αγαπάει τον Jimmy, με ένα τόσο έντονο και εκφραστικό τρόπο που κάποιες στιγμές το ενδιαφέρον του φαίνεται να έχει σχεδόν, ομοφυλοφιλικές τάσεις. Αντίθετα στο πρόσωπο της Judy, ο μικρός Plato, εκτός την φίλη και την πιθανή αδελφή, βλέπει την μάνα που δεν είχε ποτέ κοντά του.

Σύμφωνα με το αρχικό σενάριο, η εναρκτήρια σκηνή της ταινίας απεικόνιζε έναν ενήλικο άνδρα που κρατούσε ένα παιχνίδι στα χέρια του. Μια διερχόμενη ομάδα εφήβων τον γρονθοκοπεί και το παιχνίδι πέφτει από τα χέρια του. Ο ήρωας της ταινίας Jimmy Stark, περαστικός από το σημείο του συμβάντος, σε κατάσταση μέθης, βρίσκει το παιχνίδι και αρχίζει να παίζει μαζί του. Η σκηνή αυτή θεωρήθηκε πολύ βίαιη κι αφαιρέθηκε. Έτσι η ταινία στο άνοιγμά της παρουσιάζει τον ήρωα να παίζει με το παιχνίδι, χωρίς όμως να γίνεται καμία αναφορά για την προέλευσή του.
Βέβαια στην ταινία υπάρχουν τουλάχιστον δύο σκηνές που θεωρούνται άκρως πρωτοποριακές και extreme για την εποχή τους και έχουν γίνει πλέον κλασικές, μένοντας χαραγμένες στην μνήμη των θεατών. Η πρώτη είναι η σκηνή της κόντρας των αυτοκινήτων λίγα μέτρα πριν τον γκρεμό και η δεύτερη είναι η σκηνή κατά την οποία ο νεαρός Plato, κρατώντας ένα άσφαιρο όπλο, πέφτει νεκρός εντελώς αναίτια από το οπλισμένο χέρι ενός αστυνομικού.
Το «Rebel Without a Cause» υπήρξε μία από τις πρώτες ταινίες που ασχολήθηκε με τα προβλήματα και τις ανησυχίες των νέων και η ουσιαστική απαρχή για την μετέπειτα δημιουργία πλήθους ταινιών με παρόμοιο θέμα.

Η ταινία έκανε πρεμιέρα στις 27 Οκτωβρίου του 1955, τέσσερις εβδομάδες μετά τον τραγικό θάνατο του πρωταγωνιστή της James Dean (30/09/55), σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Η επιτυχία που γνώρισε ήταν μεγάλη καθώς μόνο στις ΗΠΑ, οι εισπράξεις της έφτασαν τα 4.500.000 δολάρια.
Απέσπασε εξαιρετικές κριτικές σε όλους τους τομείς, και εκτός τους επαίνους που έλαβε για την ερμηνεία του ο πρόωρα χαμένος James Dean, επευφημήθηκαν και οι περισσότεροι νεαροί ηθοποιοί που συμμετείχαν: η Natalie Wood, ο Sal Mineo, ο Dennis Hopper, ο Nick Adams και ο Corey Allen.
Ήταν υποψήφια για τρία Βραβεία Όσκαρ στις κατηγορίες Β’ Γυναικείου Ρόλου (Natalie Wood), Β’ Ανδρικού Ρόλου (Sal Mineo) και Πρωτότυπου Σεναρίου. Επίσης είχε και δύο υποψηφιότητες στα βραβεία BAFTA.
Σήμερα η ταινία θεωρείται κλασική -με την πλήρη σημασία του όρου- και ως η ταινία που καθιέρωσε τον James Dean σαν θρύλο, χαρίζοντάς του μια θέση στο πάνθεον των Μεγάλων της κινηματογραφικής τέχνης, καθώς ήταν η πρώτη και η μοναδική στην οποία πρωταγωνίστησε. Ο 24χρονος ηθοποιός είχε άλλες δύο εμφανίσεις στην μεγάλη οθόνη ως συμπρωταγωνιστής στις ταινίες «East of Eden» (1955) και Giant (1956).