The Great Dictator (1940)

Ελληνικός Τίτλος: Ο Μεγάλος Δικτάτορας
Κατηγορία: Κωμωδία, Δράμα
Σκηνοθεσία: Charlie Chaplin
Σενάριο: Charlie Chaplin
Πρωταγωνιστούν: Charlie Chaplin, Paulette Goddard, Jack Oakie, Reginald Gardiner
Μουσική: Charlie Chaplin, Meredith Willson
Φωτογραφία: Karl Struss, Roland Totheroh
Μοντάζ: Willard Nico, Harold Rice
Χώρα Παραγωγής: ΗΠΑ
Χρώμα: Ασπρόμαυρη
Διάρκεια: 125 min

Η πρώτη πλήρως ομιλούσα ταινία του Charlie Chaplin, της οποίας τα γυρίσματα ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 1939, δέκα και πλέον χρόνια μετά την καθιέρωση του ήχου στον κινηματογράφο.
Πρόκειται για μία ευρηματικότατη, σκληρή πολιτική σάτιρα που ασχολείται με τον Ναζισμό, διακωμωδώντας τον Χίτλερ και γενικότερα την κυβερνητική πολιτική της Γερμανίας (στην ταινία η χώρα αναφέρεται ως Tomania) λίγο πριν την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και πριν ακόμη ο Χίτλερ δείξει το πραγματικό και ανελέητο πρόσωπό του, μια εποχή που δεν υπήρχαν πολλοί που πίστευαν πως ο ναζισμός συνιστούσε μια τόσο καταστροφική απειλή.
Αφορμή για την ιδέα της πραγματοποίησης της ταινίας από τον Βρετανό σκηνοθέτη, στάθηκε η “μερική ομοιότητα” της κινηματογραφικής περσόνας του Σαρλό με τον Αδόλφο Χίτλερ. Όταν πλέον ο δημιουργός άρχισε να πληροφορείται για την εθνικιστική και ρατσιστική πολιτική του Χίτλερ, αποφάσισε να χρησιμοποιήσει την ομοιότητα αυτή προκειμένου να τον σατιρίσει και να του “επιτεθεί” μέσω της ταινίας.
Με έντονη την χρήση του χιουμοριστικού στοιχείου, ο ιδιοφυής Chaplin, κατορθώνει και εξωτερικεύει την μεγάλη πικρία του για τα τεκταινόμενα, και ουσιαστικά δημιουργεί ένα ανεπανάληπτο, συγκλονιστικό ιστορικό δράμα, παραδίδοντας στο παγκόσμιο κοινό την πρώτη μεγάλη (ίσως και την μεγαλύτερη) αντιναζιστική ταινία του αμερικάνικου κινηματογράφου.

Αυτή τη φορά ο Chaplin ερμηνεύει δύο ρόλους, αυτόν του Adenoid Hynkel, του παρανοϊκού δικτάτορα μιας φανταστικής χώρας, της Tomania (ένα πρόσωπο που εμφανέστατα αναφέρεται στο Αδόλφο Χίτλερ) και έναν φιλήσυχο Εβραίο κουρέα, υπήκοο αυτού του κράτους. Οι δύο αυτοί χαρακτήρες παρουσιάζουν μεταξύ τους μία εκπληκτική εξωτερική ομοιότητα.
Η ιστορία ξεκινάει την εποχή του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ο κουρέας τραυματίζεται και μένει για πολλά χρόνια νοσηλευμένος πάσχοντας από αμνησία, σε ένα στρατιωτικό νοσοκομείο. Τελικά θα επιστρέψει στο σπίτι και στο κουρείο του που βρίσκονται στο γκέτο των συμπατριωτών του, αλλά όταν ο αθώος κουρέας, που δεν έχει συνέλθει ακόμη από την αμνησία και δεν έχει πολυκαταλάβει τι συμβαίνει γύρω του, θα χρειαστεί να υπερασπιστεί το κουρείο του από μια επίθεση της κυβερνητικής αστυνομίας, θα διαπιστώσει ότι όλοι οι συμπατριώτες του ζουν υπό την δυναστεία και τον φόβο της αστυνομίας και των στρατιωτών που έχουν καταλάβει την πόλη καθώς ο Hynkel, ο κυβερνήτης-δικτάτορας της Tomania, έχοντας στα χέρια του την απόλυτη εξουσία, σχεδιάζει να κατακτήσει τον κόσμο ξεκινώντας ταυτόχρονα μια μεγάλη εκστρατεία αντισημιτισμού.
Στην συνέχεια ο καλοκάγαθος κουρέας, θα γνωριστεί και θα ερωτευτεί την όμορφη Hannah (Paulette Goddard) και θα γίνει άθελά του, ο ήρωας του κινήματος της αντίστασης που αναπτύσσεται στο γκέτο.
Μετά από ένα πλήθος παρεξηγήσεων και κωμικοτραγικών καταστάσεων, θα συλληφθεί και θα οδηγηθεί σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η απόδρασή του από εκεί, σε συνδυασμό με την ομοιότητά του με τον παρανοϊκό Hynkel, θα του δώσουν την ευκαιρία να απευθυνθεί σε χιλιάδες συμπολίτες του και να βγάλει έναν λόγο στον οποίο θα καυτηριάσει τον ναζισμό και τις αρχές του, υπερασπίζοντας παράλληλα τα δημοκρατικά ιδεώδη...

Στον «Μεγάλο Δικτάτορα» ο Chaplin, προσπάθησε να προσαρμόσει το στυλ που τον έκανε διάσημο στην εποχή του βωβού κινηματογράφου, με τα νέα τεχνολογικά δεδομένα. Έτσι, μετριάζει τους υψηλούς του ερμηνευτικούς τόνους καθώς αντιλαμβάνεται ότι αυτό είναι ένα στοιχείο που εξυπηρετούσε τις σκοπούς του στις βουβές ταινίες και όχι σε μία ομιλούσα. Παρ’ όλα αυτά, οι δύο καλύτερες σκηνές της ταινίας, και οι οποίες σήμερα θεωρούνται σκηνές ανθολογίας, είναι βουβές. Η πρώτη είναι η σκηνή στο κουρείο που έχει σαν μουσική υπόκρουση μία Ουγγρική Ραψωδία και η δεύτερη είναι η σκηνή που ο δικτάτορας Hynkel χορεύει, έχοντας στα χέρια του μία υδρόγειο σφαίρα-μπαλόνι. Οι δύο αυτές σκηνές επιβεβαιώνουν το τεράστιο κωμικό -και όχι μόνο- ταπεραμέντο, του διάσημου ηθοποιού-σκηνοθέτη.
Βέβαια όμως, πραγματικά αλησμόνητη σκηνή της ταινίας παραμένει η τελευταία κατά την οποία ο κεντρικός ήρωας δίνει ρεσιτάλ, σε έναν σχεδόν δεκάλεπτο μονόλογο με τον οποίο ο δημιουργός εκμεταλλευόμενος το πλεονέκτημα που του δίνει ο ήχος, κατακρίνει έντονα την κάθε μορφή φασισμού και εκφράζει έμμεσα την άποψή του για την δημοκρατία και το όραμα του για το μέλλον της ανθρωπότητας. Ο εκπληκτικός αυτό μονόλογος αποτέλεσε την αφορμή για να κατηγορηθεί λίγα χρόνια αργότερα ο Chaplin, ως κομουνιστής.
Άλλη σκηνή άξιας αναφοράς που αποτελεί με τη σειρά της μια ανεξίτηλη σκηνή της κινηματογραφικής ιστορίας, είναι εκείνη που κατά την διάρκεια της οξείας ομιλίας του Hynkel, λυγίζουν τα μικρόφωνα.

Στην ταινία, εκτός από τον ανεπανάληπτο Charlie Chaplin στον διπλό πρωταγωνιστικό ρόλο, συμμετέχει ένα πλούσιο και πολύ καλό καστ, που δημιουργεί αξιομνημόνευτους χαρακτήρες.
Η γοητευτική Paulette Goddard (μία από τις συζύγους του Chaplin και συμπρωταγωνίστρια του στο “Modern Times”) ερμηνεύει πολύ όμορφα το κορίτσι που ερωτεύεται τον καλόκαρδο κουρέα.
Εξαιρετικά καλός είναι και ο Jack Oakie, στον ρόλο του Benzino Napaloni, δικτάτορα της Bacteria, σε ένα ρόλο παρωδία στο πρόσωπο του Ιταλού φασίστα, Μπενίτο Μουσολίνι.
Επίσης πολύ καλοί είναι και οι, Reginald Gardiner ως Διοικητής Schultz, ο Henry Daniell σε έναν ρόλο παρωδία του στενού συνεργάτη του Χίτλερ Joseph Goebbels, και ο Billy Gilbert σε ένα ρόλο επίσης παρωδία του Υπουργού Πολέμου της τότε Χιτλερικής Κυβέρνησης, Hermann Göring.
Τέλος, την πολύ όμορφη μουσική επένδυση της ταινίας επιμελήθηκαν ο Charlie Chaplin και ο Meredith Willson.

Η πρεμιέρα του «The Great Dictator» πραγματοποιήθηκε στους κινηματογράφους της Νέας Υόρκης στις 15 Οκτωβρίου του 1940, ένα χρόνο περίπου πριν οι ΗΠΑ μπουν ενεργά στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η ταινία έτυχε άκρως ευνοϊκής υποδοχής από την πρώτη στιγμή της κυκλοφορίας της, και έγινε πολύ δημοφιλής στο αμερικανικό κοινό με εισπράξεις που έφτασαν τα 2.000.000 δολάρια. Παρά το γεγονός ότι απαγορεύτηκε η κυκλοφορία της από τους Χίτλερ, Μουσολίνι και Φράνκο, σε όλα τα κράτη που είχαν συνεργασία με την Γερμανία και στις κατεχόμενες αυτής χώρες, σημείωσε συνολικές εισπράξεις παγκοσμίως 11 εκατομμύρια δολάρια και έγινε η μεγαλύτερη εισπρακτική επιτυχία του Charlie Chaplin.
Ήταν επίσης υποψηφία για 5 Βραβεία Όσκαρ: Καλύτερης Ταινίας, Πρωτότυπου Σεναρίου, Μουσικής, Α’ Ανδρικού Ρόλου (Charlie Chaplin ) και Β’ Ανδρικού Ρόλου (Jack Oakie).
Σήμερα η ταινία θεωρείται εξαιρετικά σημαντική, με μεγάλη ιστορική σημασία, όχι τόσο για την καλλιτεχνική της αξία όσο για περιεχόμενό της και την διορατικότητα και τις προθέσεις του δημιουργού της. Ο ίδιος ο Chaplin, πολλά χρόνια αργότερα δήλωσε ότι, αν γνώριζε την πραγματική έκταση της θηριωδίας των Ναζί «...δε θα διακωμωδούσε ποτέ τη δολοφονική τους παράνοια».
Το 1997, «Ο Μεγάλος Δικτάτορας» επιλέχτηκε για διατήρηση από την Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου ως ταινία “πολιτιστικά, ιστορικά και αισθητικά σημαντική”.