Midnight Express (1978)

Ελληνικός Τίτλος: Το Εξπρές του Μεσονυχτίου
Κατηγορία: Δράμα, Έγκλημα, Βιογραφική
Σκηνοθεσία: Alan Parker
Σενάριο: Billy Hayes, William Hoffer (νουβέλα), Oliver Stone (σενάριο)
Πρωταγωνιστούν: Brad Davis, Irene Miracle, Bo Hopkins, Paolo Bonacelli, Paul Smith, John Hurt
Μουσική: Giorgio Moroder
Φωτογραφία: Michael Seresin
Μοντάζ: Gerry Hambling
Χώρα Παραγωγής: Μεγάλη Βρετανία - ΗΠΑ
Χρώμα: Έγχρωμη
Διάρκεια: 121 min

6 Οκτωβρίου 1970. Ο νεαρός Αμερικανός φοιτητής Billy Hayes, βρίσκεται με την μνηστή του στην Κωνσταντινούπολη για διακοπές. Λίγο πριν την αναχώρησή τους από την Τουρκία, συλλαμβάνεται από την αστυνομία στο αεροδρόμιο της πόλης για την κατοχή μιας μικρής ποσότητας χασίς. Δικάζεται και καταδικάζεται από τις τοπικές αρχές σε κάθειρξη τεσσάρων χρόνων. Έτσι, οδηγείται σε μία από τις χειρότερες φυλακές της χώρας όπου εκεί οι σαδιστικές και απάνθρωπες συνθήκες επιβίωσης των μεταμορφώνουν σε ένα ψυχολογικό ράκος. Οι μόνοι άνθρωποι που είναι στο πλάι του και προσπαθούν να τον στηρίξουν, πέρα από κάποιους συγκρατούμενους του, είναι η κοπέλα του και ο πατέρας του, ο οποίος και προσπαθεί μέσω της πρεσβείας να κάνει ότι μπορεί προκειμένου να απελευθερωθεί ο γιος του.
Και ενώ τα τέσσερα χρόνια της φυλάκισης του κοντεύουν να περάσουν, εντελώς απροσδόκητα καλείται ξανά σε δίκη, στην οποία ο εισαγγελέας ζητά την ισόβια φυλάκισή του. Μετά από αυτό το γεγονός ο Billy, πεπεισμένος πλέον πως δε θα αφεθεί ποτέ ελεύθερος, αποφασίζει να χρησιμοποιήσει το «Εξπρές του μεσονυχτίου» προκειμένου να κερδίσει ξανά την ελευθερία του...

Πρόκειται για την αληθινή ιστορία του Αμερικανού Billy Hayes, όπως αυτή περιγράφεται στο ομότιτλο αυτοβιογραφικό βιβλίο του, το οποίο έγραψε λίγο μετά την απόδρασή του από την Τουρκία και την επιστροφή του στην Αμερική.
Παρά το γεγονός ότι το σενάριο της ταινίας το οποίο επιμελήθηκε ο Oliver Stone, βασίζεται κατά κύριο λόγο στα γεγονότα που περιγράφονται στο βιβλίο, η κινηματογραφική εκδοχή είναι υπερβολική και σε αρκετά σημεία πλασματική σε σχέση με όσα συνέβησαν. Ο σεναριογράφος, παρουσιάζει την ιστορία μεταλλαγμένη, έχοντας διαστρεβλώσει πολλά από τα γραφόμενα του Hayes, καθώς επιδιώκει την συναισθηματική υπερφόρτιση του κοινού, κάτι που φυσικά καταφέρνει σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με δηλώσεις του ίδιου του Billy Hayes, στην ταινία ο ήρωας φαίνεται ότι είχε επισκεφτεί την Τουρκία μαζί με την κοπέλα του, ενώ στην πραγματικότητα ήταν μόνος. Επίσης ο τρόπος παρουσίασης των Τούρκων είναι υπερβολικός. Σύμφωνα πάντα με τον παθόντα συγγραφέα, ουδέποτε έγινε απόπειρα βιασμού εις βάρος του ή κακοποιήθηκε σεξουαλικά από κάποιον δεσμοφύλακα, αλλά ο ίδιος είχε ενδώσει σε συναινετικό σεξ. Το φινάλε επίσης διαφέρει από αυτό του βιβλίου. Στο βιβλίο, ο Hayes απόδρασε κολυμπώντας σε ένα ποτάμι κατά την μεταφορά του σε άλλη φυλακή και όχι έτσι όπως περιγράφεται στην ταινία.
Συνοπτικά, στην ταινία η Τουρκία παρουσιάζεται σαν μία τριτοκοσμική χώρα στην οποία κυριαρχεί η διαφθορά και το ακατανόητο -κάτι φυσικά που δεν ισχύει στην πραγματικότητα και αναμφισβήτητα προσβάλλει τον τούρκικο λαό. Μετά την προβολή της ταινίας, η τουρκική κυβέρνηση έκανε δημοσίως γνωστή τη δυσαρέσκειά της για την προπαγανδιστική υφή του φιλμ και «Το Εξπρές του Μεσονυχτίου» απαγορεύτηκε και δεν κυκλοφόρησε στην Τουρκία και σε κάποιες άλλες ισλαμικές χώρες μέχρι το 1992, όταν και προβλήθηκε από ένα ιδιωτικό, συνδρομητικό τηλεοπτικό κανάλι.

Ο Alan Parker σκηνοθετεί με πολύ ρεαλισμό και σε πολλά πλάνα σοκάρει τον θεατή προκαλώντας του οργή και αγανάκτηση για τη λειτουργία του σωφρονιστικού συστήματος και τις άθλιες συνθήκες που επικρατούν στην υποτιθέμενη φυλακή. Η σωματική και η ψυχολογική βία που ασκείται στους κρατούμενους, σε συνδυασμό με τις σκληρές τιμωρίες που τους επιβάλλονται, τους ωθούν στα άκρα και προσπαθούν απλώς να διατηρήσουν την αξιοπρέπεια και τον αυτοσεβασμό τους.
Η ατμόσφαιρα της ταινίας είναι νοσηρή και σε αυτό συμβάλλει μεταξύ άλλων και η υποβλητική μουσική του Giorgio Moroder, η οποία βασίζεται αποκλειστικά σε συνθεσάιζερ χωρίς να περιέχει την χρήση κανενός ορχηστρικού οργάνου. Στα πλάνα όπου εντείνεται το σασπένς και η αγωνία φτάνει στο κατακόρυφο, ένα χτυποκάρδι που ακούγεται ως μουσική υπόκρουση, κυριολεκτικά καθηλώνει.
Ο Brad Davis, στον ρόλο του παθόντα Billy Hayes, ακολουθώντας τις οδηγίες των δημιουργών, δίνει μια εξαιρετική ερμηνεία και καταφέρνει αν και παραβάτης, να γίνει συμπαθής στο κοινό από το πρώτο κιόλας λεπτό.
Και οι υπόλοιποι χαρακτήρες, στους δεύτερους ρόλους είναι πάρα πολύ καλοί αλλά αυτός που πραγματικά ξεχωρίζει και μένει χαραγμένος στη μνήμη του θεατή, είναι ο σαδιστής δεσμοφύλακας. Τον ρόλο αυτό υποδύεται ο Paul Smith, ένας μέτριος ηθοποιός που δεν έχει καμία άλλη διάκριση στο ενεργητικό του αλλά στην εν λόγω ταινία είναι συγκλονιστικός. Πολύ καλός είναι και ο John Hurt, στον ρόλο ενός από του συγκρατούμενους του Billy.
Επίσης σε δύο μικρούς ρόλους συναντάμε και δύο Έλληνες ηθοποιούς, τον Μιχάλη Γιαννάτο και τον Ζαννίνο, οι οποίοι υποδύονται δύο Τούρκους αξιωματούχους.

Ο τίτλος της ταινίας αλλά και του βιβλίου, στην αργκό των τούρκικων φυλακών, σημαίνει την προσπάθεια ενός κρατούμενου να αποδράσει.
Τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν εξ ολοκλήρου στην Μάλτα, μετά από την άρνηση της χορήγησης άδειας που ζήτησε η παραγωγή για να γίνουν τα γυρίσματα στην Κωνσταντινούπολη, όπου και στην πραγματικότητα τοποθετείται η ιστορία.
Για τον πρωταγωνιστικό ρόλο αρχικά είχαν προταθεί τα ονόματα των Richard Gere και του John Travolta.
«Το Εξπρές του Μεσονυχτίου» ανέβηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες στις 6 Οκτωβρίου του 1978 και έκανε ιδιαίτερη αίσθηση στο κοινό και στους κριτικούς.
Με κόστος παραγωγής 2,3 εκατομμύρια δολάρια σημείωσε εισπράξεις 3,5 εκατομμυρίων δολαρίων και ήταν υποψήφια στην απονομή Όσκαρ του 1979 για 6 βραβεία: Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας, Σεναρίου, Μοντάζ, Μουσικής και Β’ Αντρικού Ρόλου (John Hurt). Τελικά βραβεύτηκε με δύο αγαλματίδια, Καλύτερης Μουσικής και Καλύτερου Σεναρίου. Επίσης κέρδισε τρία Βραβεία BAFTA, πέντε Χρυσές Σφαίρες και είχε πλήθος άλλων μικρότερων διακρίσεων.