Das Cabinet des Dr. Caligari (1920)

Αγγλικός Τίτλος: The Cabinet of Dr. Caligari
Ελληνικός Τίτλος: Το Εργαστήριο του Δρ. Καλιγκάρι
Κατηγορία: Τρόμου
Σκηνοθεσία: Robert Wiene
Σενάριο: Carl Mayer, Hans Janowitz
Πρωταγωνιστούν: Werner Krauss, Conrad Veidt, Friedrich Feher, Lil Dagover
Φωτογραφία: Willy Hameister
Μοντάζ: Robert Wiene
Χώρα Παραγωγής: Γερμανία
Χρώμα: Ασπρόμαυρη
Διάρκεια: 78 min - 67 min (USA) - 51 min (USA video version)

Ταινία ορόσημο στην ιστορία του κινηματογράφου και ειδικότερα του κινήματος του Γερμανικού εξπρεσιονισμού. Έχει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που σηματοδοτούν την απαρχή αυτού του είδους ταινιών.
Όλη η ταινία είναι γυρισμένη σε στούντιο και τα σκηνικά της είναι ζωγραφισμένα σε καμβά, με τρόπο τέτοιο έτσι ώστε να χάνουν εντελώς τον ρεαλιστικό τους χαρακτήρα. Τα κτίρια και οι πόρτες είναι παράξενα, στραβά, μυτερά, εντελώς γεωμετρικά, αλλόκοτα, σχεδόν μακάβρια, υπαινίσσονται ενδεχομένως τον διάχυτο τρόμο που επικρατεί στην πόλη.
Εντυπωσιακή είναι και η χρήση του φωτός, με ακραίες αντιθέσεις και έντονες σκιές που επιδεινώνουν την ατμόσφαιρα.
Το μακιγιάζ στο πρόσωπο των ηθοποιών είναι πολύ έντονο, ενώ τα απίθανα κοστούμια τους τονίζουν τον μη ρεαλιστικό χαρακτήρα των εικόνων.
Οι λήψεις είναι περίεργες και παραμορφωτικές, όσο για τις ερμηνείες των ηθοποιών, αυτές είναι άκρως υπερβολικές και σε αρκετές σκηνές φτάνουν στα όρια της παντομίμας.
Το σενάριο και η πλοκή είναι επίσης εξωπραγματικά. Είναι μια ιστορία πολύ έξυπνη που επιφυλάσσει εκπλήξεις στον παντελώς ανυποψίαστο θεατή της εποχής εκείνης.

Σε μια μικρή πόλη γίνεται ένα πανηγύρι. Δυο νεαροί φίλοι, ο Francis και ο Alan, βρίσκονται εκεί και συναντούν έναν πλανόδιο μάγο, τον Δρ. Caligari, ο όποιος στην σκηνή του παρουσιάζει τον Cesare, ένα νέο που βρίσκεται σε διαρκή λήθαργο εδώ και 23 χρόνια. Σύμφωνα με τον Δρ. Caligari, ο νέος αυτός έχει την ικανότητα να προβλέπει το μέλλον και παροτρύνει το κοινό να τον ρωτήσουν ότι θέλουν να μάθουν.
Ο Alan ρωτάει τον Cesare για το πότε θα πεθάνει και αυτός του απαντάει ότι αυτό θα συμβεί πριν την αυγή. Η πρόβλεψη αυτή επαληθεύεται καθώς το επόμενο πρωί ο Francis βρίσκει τον φίλο του δολοφονημένο. Ταυτόχρονα στην μικρή πόλη πραγματοποιούνται και άλλοι μυστηριώδεις φόνοι.
Η αστυνομία συλλαμβάνει έναν μικρολωποδύτη που ομολογεί ότι δολοφόνησε μια γριούλα, αλλά υποστηρίζει ότι για τις άλλες δολοφονίες είναι αθώος. Τότε ο Francis, προκειμένου να διαλευκάνει την δολοφονία του φίλου του αλλά και για να προστατέψει την αγαπημένη του, αρχίζει έρευνες οι οποίες τον οδηγούν στην ανακάλυψη μιας τρομερής αλήθειας...

Για την σκηνοθεσία της ταινίας είχε αρχικά προταθεί ο Friedrich Lang, ο οποίος όμως αρνήθηκε λόγω του υπερβολικού φόρτου εργασιών που είχε εκείνο τον καιρό.  Έτσι το σκηνοθετικό εγχείρημα πέρασε στα χέρια του Robert Wiene, ο οποίος και τα κατάφερε περίφημα, αφού προσέγγισε το σενάριο με ιδιαίτερα πρωτότυπο και καινοτόμο για την εποχή του τρόπο. Χρησιμοποιώντας  την δημοφιλέστατη μεταγενέστερα μέθοδο του flash back για να παρουσιάσει την ιστορία, καταφέρνει και κάνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα την αφήγηση ενός γεγονότος από ένα πρόσωπο που γνωρίζει το τέλος και του όποιου την διανοητική κατάσταση αγνοεί ο θεατής. Έτσι μ’ αυτόν τον τρόπο το απρόσμενο φινάλε γίνεται ακόμα πιο συγκλονιστικό.
Ο Wiene κάνει εξίσου καλή δουλειά όσον αφορά τα πλάνα και τις λήψεις. Ένα πολύ καλό παράδειγμα άξιο αναφοράς, είναι η σκηνή κατά την οποία ο υπνοβάτης Cesare, μπαίνει στο δωμάτιο της Jane από το παράθυρο. Το βάθος της λήψης, του επιτρέπει να εισβάλλει σταδιακά στο χώρο προκαλώντας έτσι τον τρόμο του θεατή κλιμακωτά. Μια σκηνή που ο τρόπος κινηματογράφησής της έγινε κλισέ και τον συναντάμε σχεδόν σε όλες τις μεταγενέστερες ταινίες τρόμου.
Επίσης αξιομνημόνευτος είναι ο τρόπος που ο σκηνοθέτης καθοδηγεί τους ηθοποιούς του. Πέρα από τις οποιεσδήποτε ερμηνευτικές υπερβολές, ο Conrad Veidt, στον ρόλο του Cesare, πρόγονος των επερχόμενων βαμπίρ, υποδύεται καταπληκτικά το ον που δεν κινείται ποτέ αυτοβούλως, προδίδοντας συνεχώς την κατάσταση της ύπνωσης στην οποία βρίσκεται καθ’ όλη την διάρκεια της ταινίας. Ο Werner Kraus, στον ρόλο του επιβλητικού Caligari, καταφέρνει και στοιχειώνει, με τα μάτια του να φανερώνουν σε κάθε του βλέμμα, το διαταραγμένο του μυαλό.

Το «Das Cabinet des Dr. Caligari» έκανε πρεμιέρα στις 27 Φεβρουαρίου του 1920 και σημείωσε αμέσως ιδιαίτερη επιτυχία. Οι κριτικοί της εποχής της -μια εποχή που οργίαζαν πάμπολλες θεωρίες παγκόσμιων συνωμοσιών- ερμήνευσαν το βαθύτερο νόημα της ταινίας ως αντίδραση ενάντια στην εξουσία της ηττημένης Γερμανικής αυτοκρατορίας.
Η ταινία έγινε αμέσως πρότυπο της εξπρεσιονιστικής και σουρεαλιστικής κινηματογραφικής τέχνης, ακολούθησε όμως την ίδια τύχη με άλλα παρόμοια καλλιτεχνήματα της εποχής της, αφού με την άνοδο των Ναζί στην εξουσία, κατηγορήθηκε ως “εκφυλισμένη τέχνη” και απαγορεύτηκε το 1933.
Σήμερα, σχεδόν εκατό χρόνια μετά την πρώτη της προβολή, πλήρως αποκατεστημένη, θεωρείται αριστούργημα και συνεχίζει να εμπνέει ακόμα και σύγχρονους σκηνοθέτες και σεναριογράφους, ενώ έχει γίνει το μοντέλο αμέτρητων ταινιών τρόμου και φαντασίας.